قالب پرشین بلاگ

آرایه های لفظی:

1-واج آرایی:
به تکرار یک واج صامت یا مصوت در یک بیت یا عبارت گفته می شود. به گونه ای که طنین آن در گوش بر جای بماند، وباعث پیدایش موسیقی آوایی در آن بخش از سخن گردد.

مثال1:  
                     رشتۀ تســبیح اگر بگســـست معذورم بدار 

                      دستم اندر ساعد ساقی سیمین ساق بود
  واج آرایی در این بیت با تکرار صامت حرف  «س ».

مثال 2:
                       خیزید و خز آرید که هنگام خزان است  

                       باد خنک از  جانب خوارزم وزان است.
   واج آرایی در این بیت با تکرار صامتهای « خ » و « ز ».

نکته:

* قابل ذکر است که واجهای تکرار شونده می توانند صامت یا مصوت باشند.

مثال 1:
            خواب نوشین بامداد رحیل    باز دارد پیاده را ز سبیل
    همانطور که می بینیدتکرار مصوت کوتاه « الف » در این بیت تکامل بخش موسیقی درونی است.

مثال 2:
             خیال خال تورا با خود به گور خواهم برد   

              که تا زخال تو خاکم شود عبیرآمیز

 

2-ســـجـع و انواع آن:

سجع در لغت به معنای آواز کبوتر است.در ادبیات هرگاه واژه های پایانی دو قرینه کلام در واج یا

واجهای آخر مشترک باشند، آرایه های سجع پدید می آید. وآن دو جمله را مسجع می نامند.

معمولا هر قرینه از یک جمله تشکیل می شود. اما گاهی نیز یک قرینه از دو یا چند جمله

تشکیل می شود. همچنین در اغلب نمونه های نثر مسجع ، واژه های پایانی دو جمله در بیش

از یک حرف مشترکند. ودر واقع هم قافیه می باشند.

اگر کلمات یک بیت دارای سجع متوازن باشندبه آنها موازنه می گویند.

در گلستان سعدی نمونه های زیادی از آرایه های سجع وجود دارد. مانند:

 

___ هر نفسی که فرو می رود ممد حیات است و چون بر می آید مفرح ذات...

در این نثر، سجع بین کلمات « حیات » و « ذات » است.  واین کلمات مسجع هستند.

سجع در شعر:

هر گاه شاعر، بیت را به چهار قسمت تقسیم کرده باشد و کلمات آخر هر جمله از نظر وزن و

آهنگ و واجها شبیه هم باشند، سجع متوازی نام دارد. که آرایه های موازنه خوانده می شوند.

انواع سجع:

متــوازی:

هرگاه کلمات هم وزنی آورده شوند که واج پایانی آنها فیزیکی است « سجع متوازی

» نامیده می شود.

مطــرف:

هرگاه پایه های سجع در واجهای آخر یکسان باشد ولی هم وزن نباشد، آن را سجع

مطرف گویند.

متــوازن:

در جایی که دو کلمۀ سجع فقط هم وزن باشند، اما در « روی » اختلاف داشته

باشند، سجع متوازن می گویند و ارزش موسیقیایی آن از همه کمتر است.

ترصـــیع:

هرگاه اجزای دو بخش از یک بیت یا عبارت نظیر به نظیر هم وزن و در حروف آخر مشترک

باشند، سجع ترصیع نامیده می شود. مثال:

ای منور به تو نجوم جلال         وی مقرر به تو رسوم کمال
 

جــناس:

جناس بر دو نوع اصلی است. جناس تام و جناس غیر تام (ناقص):

جناس تام:

هرگاه واژه ای دوبار در یک بیت یا عبارت به کار رود و هربار معنایی متفاوت

از آن برداشت شود، جناس تام است. مانند:

___ خرامان شد به سوی آب روان      چنان چون شده باز یابد روان

روان در مصراع اول به معنای جاری و در مصراع دوم به معنی روح و جان است.

جناس غیر تام:

هرگاه دو رکن جناس در یکی از حروف با هم اختلاف داشته باشند به آن جناس

اختلافی یا جناس ناقص می گویند. مانند:

کمند و سمند - آزاد و آزار - زحمت و رحمت- ...

جناس لفظی:

هرگاه دو رکن جناس در تلفظ و خواندن باهم یکسان باشند ولی در

نوشتار باهم متفاوت باشند، به آن جناس لفظی می گویند.  مانند:

صبا و سبا - خوان و خان - حیاط و حیات - خیش و خویش ...

*  جناس انواع زیادی دارد، ولی به دلیل تقسیم بندی زیاد در حال کنار گذاشته شدن

هستند. مانند جناس زاید، مرکب، مفروق، مقرون، مطرف، خط، مکرر و ....

 

منبع: دانشنامۀ ویکی پدیا

دوستان عزیز، اگر برای هر مورد نیاز به ذکر مثال یا آموزش بیشتری داشتید، با ما در میان بگذارید.